انواع خطاهای پژوهشی

در طی اجرای یک تحقیق علمی، محقق باید با مفهوم انواع خطاهای پژوهشی در مطالعات آشنا باشد. در روند نمونه گیری، امکان تاثیر خطاها بر نمونه و عدم دقت نتایج مطالعه وجود دارد.

عدم در نظر گرفتن خطاهای موجود و یا احتمالی میتواند بر صحت و تعمیم پذیری نتایج مطالعه به جامعه هدف تاثیر گذار باشد. در طی مراحل مختلف انجام تحقیق همیشه امکان بروز دو نوع خطا وجود دارد که عبارتند از

• خطای تصادفی – Random Errors
• خطای سیستماتیک تورش یا اریبی – Systematic Errors – Biases

در ادامه به تفصیل در مورد هر یک و تفاوت های آنها بحث خواهیم نمود.

خطای تصادفی در مطالعات – Random Error

خطای تصادفی، خطای غیر سیستماتیک یا نویز سیستم نیز نامیده میشود. خطای تصادفی یکی از انواع خطاهای پژوهشی در مطالعات میباشد که بدون الگوی خاص، غیر قابل پیش بینی و معمولا غیر قابل اجتناب است.

منظور از خطاهای تصادفی خطاهایی هستند که بر حسب اتفاق و شانس رخ می دهند و در هر نوبت اندازه گیری با دفعه قبل تفاوت دارند.

مثال: معاینه گری قصد دارد قد 100 نفر کودک را اندازه گیری کند. وی روش دقیق و استانداردی برای اندازه گیری قد ندارد و آموزش لازم را درباره این کار ندیده است . بدین ترتیب امکان این وجود دارد که مثالا قد کودک اول را با کفش و قد کودک دوم را بدون کفش اندازه گیری کند. یا مثلا قد نفر سوم را به صورت کاملا ایستاده اندازه بگیرد ولی قدر نفر چهارم را در حالت نیمه اسیستاده بسنجد. قد نفر ششم را تا فرق سر و قد نفر هفتم را تا پیشانی و …. تمام این موارد جزو خطاهای تصادفی به حساب میآیند.

خطای تصادفی معمولا جهت مشخصی ندارد و گاه مقادیر بیشتر و گاه نیز کمتر از مقدار واقعی سنجیده میشوند. از اینرو در نهایت میانگین نهایی قد کودکان با وجود خطاهای تصادفی به مقدار میانگین واقعی نمونه ها نزدیک است. در صورتی که حجم نمونه زیاد باشد خطاهای تصادفی یکدیگر را میپوشانند، که برای رفع این مشکل میتوان از انواع روش‌های صحیح تعیین حجم نمونه در مطالعات پژوهشی استفاده نماییم.

انواع تورش در مطالعات پژوهشی – Systematic Error-Bias

تورش (که خطای سیستماتیک، خطای منظم یا اریبی نیز نامیده میشود) یکی از انواع خطاهای پژوهشی در مطالعات میباشد که بر خلاف خطای تصادفی جهت مشخصی دارد. انواع تورش در مطالعات، خطایی ثابت و تکرارپذیر میباشد که با تجهیزات معیوب یا یک طرح آزمایش ناقص همراه است.

با توجه به شکل بالا که تیر اندازی به سیبل تیر اندازی را نشان میدهد نیز میتوان مشاهده نمود که در خطای تصادفی هیچگونه الگویی وجود ندارد اما در تورش یک الگوی خاص وجود دارد. تورش در صورت تکرار مجدد نیز مشاهده میشود. درسیبل خطای تصادفی هیچ الگویی نمیتوان یافت اما در تورش میتوان گفت که نشان گیری اسلحه دچار مشکل است.

تورش غالبا در اثر ابزار اندازه گیری ایجاد می‌شود. کالیبره نبودن ابزار یا استفاده اشتباه از ابزار باعث تورش می‌گردد. با اینحال امکان دارد که از بسیار از منابع دیگر همانند

• سازه فرسوده :کشیدگی یک نوار پلاستیکی در طول سال و نمایش اندازه گیری ها کمی بیش از حد بالا
• ابزار کالیبره شده نادرست: مانند مقیاسی که وقتی چیزی روی آن نباشد صفر را نشان نمیدهد.
• اندازه گیری یک شخص یه طور مداوم :مثلا شخصی مقدار اندازه گیری شده 2/7 را 2/5 بخواند.

به عنوان مثال ترازویی را در نظر بگیرید که به دلیل کالیبره نبودن وزن تمامی افراد را 2 کیلوگرم بالاتر نشان میدهد. در این حالت اگر میانگین افراد را نیز بگیریم میانگین واقعی دو کیلوگرم کمتر از مقدار به دست آمده میباشد. بنابراین اندازه گیری مقدار خطای مشخص و جهت مشخص دارد. تورش ها انواع مختلفی دارند که هر کدام در شرایط مختلفی به وجود میآیند.

تفاوت بین خطای تصادفی و تورش

انواع خطاهای پژوهشی در مطالعات شامل دو نوع خطای تصادفی و تورش میباشد.در واقع تفاوت اصلی بین این دو نوع خطا عبارتند از

• خطاهای تصادفی کاملا تصادفی و غیر قابل پیش بینی در حالیکه تورش قابل پیش بینی است و میتوان از آن جلوگیری کرد
• خطای تصادفی با تکرار مجدد آزمایش قابل تکرار شدن نیست، اما در تورش خطا یک مقدار ثابت دارد و قابل تکرار شدن است و در صورت تکرار آزمایش باز با همان خطا مواجه میشویم.

خطای سیستماتیک یا تورش، خطاهای سازگار ایجاد میکند. این نوع خطا یک مقدار ثابت (دو کیلوگرم، ده سانتی متر) است یا یک نسبت (120% مقدار واقعی) است.

به طور کلی آشنایی با انواع خطا در روند یک تحقیق ضروری میباشد و در صورت تاثیر پذیری مطالعه از خطاهای صورت گرفته در جریان مطالعه نتایج مطالعه دچار عدم صحت و نیز عدم تعمیم پذیری خواهد بود. به طور معمول صحت نتایج یک تحقیق را با دو معیار روایی و پایایی میسنجند.

نتیجه گیری

در روند مطالعات پژوهشی با دو نوع خطا روبرو هستیم. انواع خطاهای پژوهشی در مطالعات عبارتند ازاین خطای تصادفی و تورش که اسامی دیگر آن خطای سیستماتیک، خطای منظم و اریبی است. از ویژگیهای خطای تصادفی میتوان گفت که غیر قابل اجتناب هستند و در صورت تکرار مطالعه مشابه نمیتوان آنها را مشاهده نمود.علاوه بر این این نوع از خطا با افزایش حجم نمونه در مطالعه کاهش میابد.اما در خطای سیستماتیک و تورش خطاها جهت خاص و مقدار مشخص دارند و قابل اجتناب میباشند. تورش در صورت تکرار مطالعه مجددا نیز مشاهده میشوند. در روند انجام یک مطالعه باید هر دو خطا را در نظر گرفت و در صورت امکان در کاهش هر کدام نیز کوشید.شما تا کنون با کدام یک از این خطاها در روند مطالعه خود روبرو شده اید.