نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی

هدف از نمونه گیری غیر تصادفی(غیر احتمالی) دریافت سریع اطلاعاتی خاص ودریافت یک درک از جامعه هدف می‌باشد. معیار انتخاب افراد در این نمونه گیری بر اساس روشهای غیراحتمالی می‌باشد و افراد شانس یکسان برای انتخاب شدن ندارند. این نوع از نمونه گیری از نظر هزینه و دسترسی آسان تر است. اما در آنها امکان دارد دچار انواع تورش در مطالعات شده و خطر اریبی بالاتر می‌باشد.روشهای متنوعی از نمونه گیری غیر تصادفی وجود دارد. در این مقاله قصد داریم انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی را به شما معرفی نماییم.

تکنیک های نمونه گیری غیر تصادفی اغلب برای تحقیقات کیفی و اکتشافی مفید می‌باشند. در این نوع تحقیقات هدف تست فرضیات درباره جامعه بزرگتر نمی‌باشد. اما برای توسعه یک فهم و درک اولیه از جمعیت مورد تحقیق و یا جمعیت کوچک مناسب است. از انواع روشهای نمونه گیری غیر تصادفی میتوان به نمونه گیری در دسترس، نمونه گیری داوطلبانه، نمونه گیری هدفمند و نمونه گیری گلوله برفی اشاره کرد.

نمونه گیری هدفمند یکی از انواع روشهای نمونه گیری است که از قضاوت خود محقق استفاده می‌نماید و خود محقق برای انتخاب موارد در نمونه انتخابی نظر می‌دهد.

نمونه گیری موارد شایع – Typical Case Sampling

نمونه گیری موارد شایع یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی است. این نمونه گیری از افرادی است که از نظر صفتی خاص که در مطالعه اهمیت دارد در نما جامعه قرار میگیرند. یعنی بیشترین فراوانی را دارند و از تنوع بالایی برخوردارند.

این نوع نمونه گیری ها معمولا در آگاهی سنجی ها کاربرد دارد. افرادی که وارد نمونه وارد میشوند افرادی هستند ک از لحاظ سن، درآمد، سطح تحصیلات و … در نما یا بیشترین میزان جامعه قرار دارند.

نمونه گیری ناهمگون – Heterogeneity or Maximum Variation Sampling

نمونه گیری ناهمگون اغلب در حجم نمونه های پایین انجام می‌شود. نمونه گیری ناهمگون یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کمی میباشد. این نمونه گیری از تمام افرادی که احتمال میرود در نتایج مطالعه تاثیر گذار باشند انجام میگیرد.

مثال: در مطالعه ای که بر روی زنان انجام میشود نمونه ها را از میان زنانی با خانواده هایی که از نظر سطح اجتماعی-اقتصادی خیلی بالا، بالا، متوسط، پایین و خیلی پایین میباشند انتخاب مینمایند و سعی میکنند که از هر دسته تعدادی از افراد را وارد مطالعه کرده و در نمونه داشته باشند. یا مثال دیگر اینکه در یک نظر سنجی از دانشجویان یک دانشگاه بین المللی سعی می‌شود که از تمامی ملیتهای موجود در دانشگاه دست کم یک مورد وارد نمونه گردد.

بعبارتی دیگر در این نمونه گیری از طیف وسیعی از افراد نمونه گیری می‌کنند.

نمونه گیری همگون – Homogenious Sampling

اگر در اجرای روش ناهمگون با مشکل روبرو شویم به ناچار از نمونه گیری همگون استفاده مینماییم. در مثال بالا اگر به مشکل بخوریم، نمونه را تنها از یک ملیت دانشجویان دانشگاه انتخاب مینماییم. این روش نمونه گیری از نظر اجرا و آنالیز آسان است اما نسبت به روش قبلی دقت کمتری دارد. همچنین نمونه گیری موارد رایج نوعی نمونه گیری همگون میباشد.

نمونه گیری موارد اضافه یا انتهایی – Extreme and Deviant Case Sampling

نمونه گیری موارد اضافه یا انتهایی یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی میباشد.

این نمونه گیری مطالعه افرادی است که از لحاظ ویژگی مورد نظر محقق بسیار غیر معمول و یا بعبارت دیگر در دو سر طیف میباشند.

مثال: مطالعه ای با عنوان فاکتورهای دخیل در روند تحقیقات دانشجویی و تاثیر این عوامل بر نگرش دانشجویان پزشکی انجام گرفت. نمونه گیری و بررسی فاکتورهای این مطالعه در افرادی که در تحقیقات دانشجوی به موفقیت خاص و کمیابی دست پیدا کرده اند و نیز با افرادی که شکستهای کم نظیری داشته اند انجام گرفت. این نوع نمونه گیری به محقق این امکان را میدهد که جامعه را بهتر بشناسد و محقق باید دقت کند که نمونه به دست آمده معرف جامعه نمیباشد.

نمونه گیری شدت – Intensity Sampling

نمونه گیری شدت یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی میباشد. این نمونه گیری در واقع مطالعه افرادی است که ویژگی مورد نظر را با شدت بالایی نشان میدهند.

مثل نمونه گیری توام از دانش آموزان با سطح علمی بالای متوسط و پایین متوسط. ذکر این نکته لازم است که اصولا افرادی ویژگی را با شدت بالا نشان میدهند که در دو طرف میانگین قرار می‌گیرند و گرچه در داشتن یا نداشتن صفت مورد نظرشدت دارند اما در دو سر انتهایی طیف نمیباشند. برای افتراق بین سه روش نمونه گیری مورد رایج، موارد اضافه و شدت به شکل زیر نگاه کنید.

نمونه گیری موارد بحرانی – Critical Case Sampling

نمونه گیری موارد بحرانی یکی از انواع روشهای نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کمی میباشد.

این روش نمونه گیری از موارد بحرانی است و اساس این نمونه گیری بر آن است که اگر مطالعه برای موارد بحرانی و حساس جواب دهد برای موارد ساده تر و معمولی نیز جواب خواهد داد.

مثال: اگر دانش آموزی با ضریب هوشی پایین بتواند آزمونی را بگذراند دانش آموزان با ضریب هوشی بالاتر نیز میتواند این آزمون را بگذراند. یا اگر یک روش درمانی روی بیمارانی با مراحل بالای بیماری موثر باشد روی بیماران با مراحل پایین تر نیز موثر خواهد بود . به عنوان مثال در مطالعه ای که اثر یک داروی جدید در کنترل سرطان خاصی را بررسی میکند چون افرادی که مراحل اولیه بیماری را میگذرانند و امید زیادی به درمان با روشهای رایج دارند، حاضر به مصرف داروی جدید نمیشوند، دارو روی بیمارانی که مراحل پیشرفته بیماری را دارند و امید زیادی به بهبودی با روشهای قبلی ندارند مورد مطالعه قرار خواهند گرفت. اگر دارو روی این بمیاران جواب دهند به احتمال قوی روی بیمارانی که درمراحل اولیه بیماری هستند نیز جواب خواهد داد.

در واقع در روش موارد بحرانی، نمونه هایی انتخاب میشوند که احتمالا بیشترین اطلاعات را دارند و بیشترین تاثیر را بر توسعه دانش در مورد آن پدیده دارند.

نمونه گیری تایید کننده و رد کننده – Confirming and Disconfirming Case Sampling

نمونه گیری تاییدی یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی میباشد. در این نمونه گیری محقق مطالعه‌ای را روی افراد با ویژگی خاصی انجام داده و نتیجه ای نیز گرفته است. حال جهت بیشتر کردن وسعت تعمیم پذیری مطالعه، از استثناءها و افرادی که سابقاً در مطالعه قرار نمیگرفتند نیز نمونه گیری کرده و به بررسی آنها میپردازد. در واقع نمونه گیری تاییدی از افرادی است که قبلا در مطالعه قرار نمیگرفتند نیز نمونه گیری میکند و به بررسی آنها می‌پردازد.

مثال: مطالعه ای با عنوان بررسی علل عدم گرایش زنان به استفاده از وسایل تنظیم خانواده به روش نمونه گیری مورد شایع انجام شده است. بدین شکل که از زنانی با سطح تحصیلات متوسط نمونه گیری کرده اند. حال محقق برای گسترش دایره تعمیم پذیری مطالعه، این طرح را تکرار میکند و این بار از زنانی که سطح تحصیلاتی بالاتر یا پایین تر از متوسط دارند نمونه میگیرد و نتیجه مطالعه قبلی را در این نمونه ها بررسی میکند.

در واقع نمونه گیری از افرادی است که نتیجه مطالعه انجام شده در موردآنها روشن نیست و محقق قصد مشخص کردن آن را دارد.

نمونه گیری فرصت طلب – Opportunistic Sampling

نمونه گیری فرصت طلب یکی از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی میباشد. مبنای این نمونه گیری استفاده از موقعیت های پیش آمده در طول مطالعه است. بسیار پیش می‌آید که حین انجام یک مطالعه، ایده های جدید به ذهن محقق برسید یا فرصت برای انجام یک کار جانبی فراهم شود. در این موارد محقق دست به نمونه گیری فرصت طلب میزند. یعنی از شرایط ایجاد شده استفاده میکند و به یک کار موازی یا تحقیق اصلی نیز میپردازد.

مثال: در مطالعه ای به بررسی تفاوت اثر پماد جلدی پیروکسیکام و اسانس سالویا در بهبود استئوآرتریت زانو پرداخته شد. افرادی وارد تحقیق میشدند که دارای استئوآرتریت خفیف یا متوسط بودند. در تعیین شدت بیماری، ناچار افرادی که استئوآرتریت شدید داشتند نیز شناسایی میشدند. محققین از فرصت استفاده کرده و فرم جمع آوری اطلاعات خود را برای این افراد که وارد نمونه طرح مورد نظر نیز نمیشدند پرکردند تا برآوردی از شدت استئوآرتریت در مراجعان به آن درمانگاه داشته باشند.

در واقع این نوع نمونه گیری در طی فرآیند جمع آوری نمونه انجام میگیرد. در واقع هر چه دانش یک محقق نسبت به شرایط و موقعیت ها بیشتر شود میتواند تصمیمات بهتری در مورد نمونه گیری به عمل آورد تا نتایج بهتر و چندگانه ای را به دست آورد.

نمونه گیری سهمیه ای و نمونه گیری قضاوتی – Quota and judgmental sampling

نمونه گیری سهمیه ای و قضاوتی هردو از انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی می باشند. در این دو روش ابتدا محقق جامعه مورد مطالعه را بر اساس صفتی که اهمیت خاصی در مطالعه داشته باشد به چند گروه تقسیم میکند سپس از هر گروه به نسبت جمعیت آن وارد نمونه مینماید. تفاوت این دو روش در این است که در نمونه گیری سهمیه ای، نسبت جمعیت گروه ها ثابت شده است و در بررسی متون به آن رسیده اند . ولی در نمونه گیری قضاوتی، این نسبتها صرفا زاییده ذهن محقق هستند.

محقق در نمونه گیری سهمیه ای میداند که نسبت جمعیت گروهها نسبت خاص است، ولی در نمونه گیری قضاوتی هیچ اطمینانی از نسبت های ندارد و آنها را حدس میزند. این دوروش و خصوصا نمونه گیری سهمیه ای بسیار شبیه به روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده هستند. که از روشهای نمونه گیری تصادفی میباشد . ولی تفاوت در اینجاست که در نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده از هر گروه به روش تصادفی مثلا تصادفی ساده نمونه انتخاب میگردد ولی در روشهای سهمیه ای و قضاوتی از هر گروه به روش غیر تصادفی واغلب آسان نمونه گیری صورت میگیرد.

نمونه گیری گلوله برفی – snowball or chain sampling

نمونه گیری گلوله برفی از رایج ترین روشهای نمونه گیری درانواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی میباشد. این روش نمونه گیری از جمعیت هایی است که جایگاه اجتماعی-فرهنگی خوبی ندارند و یا جمعیت هایی که به دلایلی حاضر به همکاری با محقق نمیباشند. مثلا افرادی که دچار انحرفا اخلاقی هستند، افرادی که به تهیه و توزیع مواد مخدر میپردازند، معتادین مجرمین و حتی بیمارانی که به دلیل درک نادرست جامعه گوشه گیر شده اند همانند بیماران مبتلا به ایدز.

در این روش محقق ابتدا یک یا چند تن از افراد جمعیت مورد نظر را پیدا کرده آنها را توجیه مینماید ولزوم انجام طرح را برایشان روشن میکند. و بعد از آنها میخواهد که رفرم جمع آوری اطلاعات با پرسشنامه را به درون جمعیت برده و به افراد دیگر جمعیت مورد نظر که میشناسد برسانند و ازآنها نیز بخواهند که این زنجیره را ادامه دهند. پس از مدتی فرمها را همان افراد اولیه جمع آوری کرده و به محقق برمیگردانند.

در این روش محقق با نمونه هایش برخورد نزدیک ندارد. ایراد اصلی این روش، نمونه گیری نمونه هایی از دست رفته فراوان آن است. چرا که بسیاری از افراد اینگونه جمعیتها حاضر به همکاری حتی با کسی مثل خودشان نیستند.

نمونه گیری فرد ماهر – EXPERT SAMPLING

نمونه گیری از افرادی است که در زمینه خاصی تخصص دارند و اغلب به دو منظور ایجاد میشود. اولا اینکه گاهی مطالعه ای انجام یافته است و جهت ارزیابی مطالعه و یا احتمالا سند قرار دادن نظر متخصصین به این نمونه گیری پرداخته میشود. مثلا محققی به تاثیرات مثبت یک رژیم غذایی در درمان دیابت دست یافته است. حال از متخصصان نیز نظر میخواهد، شاید آنها این رژیم غذایی را برای بیماران خود تجویز میکرده اند. گاهی محقق نمونه هایش را در اختیار ندارد و یا دسترسی به آنها برایش مشکل است، همانند معتادان تزریقی لذا به جای نمونهگیری از معتادین تزریقی به نمونه گیری از متخصصان خواهد پرداخت. که روی این افراد کار کرده اند. مثلا پزشکان مستقر در درمانگاه ترک اعتیاد .

مثال: این نوع نمونه گیری میتواند در بررسی نیازمندیهای آموزشی کودکان استثنائی با استفاده از معلمان این کودکان اجرا گردد.

این نوع نمونه گیری میتواند در جمع آوری نظر متخصصان در شرایط خاص به شما کمک نماید.

نتیجه گیری

در تحقیقات کیفی روشهای نمونه گیری غیر احتمالی بسیار کاربرد دارند. این روشها میتوانند به دریافت سریع اطلاعاتی خاص ودریافت یک درک از جامعه هدف منجر شوند. یکی از انواع روشهای نمونه گیری های غیر احتمالی نمونه گیری هدفمند میباشد. این نمونه گیری خود نیز به گروه های فرعی تقسیم میشود. انواع نمونه گیری هدفمند در تحقیقات کیفی با استفاده از قضاوت خود محقق به جمع آوری اطلاعات میپردازد. شما تا کنون از کدامیک از روشهای نمونه گیری هدفمند استفاده کرده ید؟ آن را با ما به اشتراک بگذارید و تجربه خود را در مورد استفاده از این روش با ما در میان بگذارید.